Czym są adaptogeny?

Według definicji, adaptogeny to nietoksyczne rośliny charakteryzujące się specyficznym wpływem na ludzkie ciało i umysł, polegającym na przywróceniu harmonii funkcjonowania organizmu.

Nadrzędną właściwością wszystkich adaptogenów jest niwelowanie skutków stresu oraz adaptacja organizmu do niesprzyjających warunków zewnętrznych (stąd też nazwa pochodzącą od łacińskiego słowa adaptare: przystosowywać, dopasowywać). Działają one na organizm na poziomie komórkowym i wzmacniają jego zdolności przystosowawcze w niekorzystnych warunkach (np. niewłaściwa dieta, zanieczyszczone powietrze, wolne rodniki, promieniowanie czy zanieczyszczenie powietrza). Wykazują ogromny potencjał antyoksydacyjny.

W biologii uznaje się obecnie trzy kryteria, które musi spełniać roślina, aby można było zaklasyfikować ją do grupy adaptogenów. Według tych warunków zioła adaptogenne:

• są nietoksyczne

Nie mogą powodować negatywnych skutków ubocznych dla zdrowia fizycznego lub psychicznego oraz nie mogą być uzależniające.

• zapewniają niespecyficzną odpowiedź organizmu na stres

Stosowanie adaptogenów pozwala na sprawne funkcjonowanie organizmu w obliczu czynników stresogennych, bez pozbawiania go rezerw energii życiowej. Wykazują działanie holistyczne wzmacniając odporność całego organizmu poprzez przywracanie mu równowagi. Nie ograniczają się do działania na wybrany organ, czy układ. W przeciwieństwie do kofeiny, czy amfetaminy, które również podnoszą odporność na stres, lecz przy dłuższym stosowaniu prowadzą do wyczerpania rezerw energii, adaptogeny stymulują ciagłe uzupełnianie zasobów energetycznych organizmu.

• wykazują normalizujący wpływ na organizm

Działanie adaptogenów opiera się na przywracaniu organizmu do naturalnej równowagi. Można ten mechanizm określić jako pewnego rodzaju „naturalną inteligencję”. Rośliny na swój sposób „czują” czego brakuje w organizmie (lub co występuje w nadmiarze) i redukują te dysproporcje. W ten sposób regulują prawidłowe działanie całego „systemu” i przywracają fizjologiczną równowagę (homeostazę).

Stosowane przez sportowców i astronautów

Astronauci, to grupa osób narażonych na nieustanny stres powodowany zmieniającymi się warunkami bardzo różniącymi się od naturalnych. Dzięki stosowaniu adaptogenów wydolność ich organizmów znacząco się zwiększyła zarówno na poziomie fizycznym, jak i umysłowym. Typowym efektem było niwelowanie zmęczenia, zwiększanie zdolności koncentracji, mniejsza podatność na czynniki chorobotwórcze.

Dla podnoszenia wydolności fizycznej, zioła te zażywane są także przez zawodowych sportowców i olimpijczyków m. in. ze Skandynawii, Chin, Rosji, Bułgarii, Węgier i Stanów Zjednoczonych.

Po raz pierwszy adaptogeny wykorzystano na olimpiadzie w Monachium w 1972 roku. Wówczas rosyjscy sportowcy, którzy podczas przygotowań do igrzysk odpowiednio je suplementowali, zdobyli aż 99 medali, z czego 50 złotych. W klasyfikacji medalowej uplasowali się bezkonkurencyjnie na pierwszym miejscu – drugie miejsce zajęły Stany Zjednoczone z 33 złotymi medalami.

Podczas przygotowań do Igrzysk Olimpijskich w Atlancie w 1996 aż 150 olimpijczyków reprezentujących Stany Zjednoczone oficjalnie stosowało mieszanki adaptogenów. Wówczas sportowcy  z USA zdobyli 101 medali, z czego 44 złote. Rosja zajęła drugie miejsce z wynikiem 26 złotych medali.

Przywracanie równowagi

Przeciwutleniacze zawarte w adaptogenach chronią organizm przed stresem oksydacyjnym neutralizując szkodliwe wolne rodniki. Dzięki temu stopniowo zwiększają naturalną odporność organizmu oraz znacząco powstrzymują procesy starzenia. Systematycznie stosowane nie tylko poprawia ogólną kondycję i wytrzymałość ciała, ale usprawnia też regenerację organizmu i pozwala znacznie szybciej odzyskać siły po przebytej chorobie. Wszystkie te efekty opierają się na naczelnej zasadzie działania adaptogenów – przywracaniu równowagi. To ona pozwala zachować zdrowie, sprawność i dobre samopoczucie. Wyjaśnienie tego mechanizmu, który jest obecnie najszerzej uznawany w środowisku naukowym, mówi, że adaptogeny działają poprzez stymulowanie niespecyficznych reakcji organizmu na stres poprzez oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (tzw. oś HPA). Różnorodne składniki aktywne znajdujące się w adaptogenach stymulują system odpornościowy poprzez układ neuroendokrynny i za pośrednictwem wielu szlaków metabolicznych pozytywnie oddziałują na nasze zdrowie i samopoczucie.

Adaptogeny mają wpływ na mózg, nerwy, gruczoły wydzielania wewnętrznego (przysadkę, tarczycę, przytarczyce, nadnercza, grasicę, szyszynkę, trzustkę, jajniki i jądra) i system odpornościowy – pomagają w regulacji, normalizacji i wzmocnieniu ich funkcji. Chociaż nauka wciąż nie w pełni rozumie mechanizm działania adaptogenów, to w tradycjach różnych kultur stosuje się je z powodzeniem od kilku tysięcy lat. Dawne wspólnoty żyjące w harmonii z przyrodą po prostu wiedziały z własnego doświadczenia, że te rośliny działają. Siła adaptogenu zależy od szeregu czynników: wieku rośliny, jej jakości, formy ekstraktu, dawkowania itd. Na szczęście kolektywna wiedza, którą zawdzięczamy setkom pokoleń naszych przodków mówi o tym, w jaki sposób stosować te rośliny aby przynosiły maksymalne, pożądane efekty.

Do najbardziej znanych roślin, które są zaliczane do adaptogenów, należą między innymi żeń-szeń, różaniec górski (Rhodiola), miłorząb japoński (Ginco biloba), Ashwagandha (Withania somnifera), bazylię azjatycką (Tulsi), cytryniec chiński (Schisandra chinensis, Schisandraceae), korzeń lukrecji, grzyb Reishi, Shiitake, Maitake oraz Cordyceps. W suplementach polecanych dla sportowców spotkamy najczęściej buzdyganka ziemnego (Tribulus terrsetrs), różańca górskiego (Rhodiola rosea), kozieradkę (Trigonella foenum-graecum).

Skutki uboczne i przeciwwskazania:

Jak dotąd nie stwierdzono, aby występowały jakiekolwiek skutki uboczne po spożyciu adaptogenów. Warto przypomnieć, że jednym z kryteriów kwalifikujących daną roślinę do grona adaptogenów jest jej nieszkodliwość.

Nie zaleca się przyjmowania adaptogenów:

• kobietom w ciąży
• kobietom karmiącym
• osobom uczulonym na którykolwiek ze składników zawartych w preparacie
• z alkoholem (przy częstym jego spożywaniu – sporadyczna konsumpcja nie stanowi problemu)

Zajawka: Adaptogeny to grupa nietoksycznych i nieuzależniających roślin eliminujących stres i wzmacniających organizm. Nie powodują żadnych skutków ubocznych. Działają holistycznie, doprowadzając w rezultacie do uzyskania i utrzymania stanu homeostazy, czyli ogólnej równowagi ciała i umysłu.